Interakcje leków między sobą i z żywnością

Wielu ludzi bierze różne leki i suplementy i nie zdaje sobie sprawy, że mogą one wchodzić we wzajemne interakcje między sobą, a także z żywnością, jedzeniem i napojami, które spożywamy. Nie zwraca się często uwagi na to czy lek trzeba brać na czczo, z jedzeniem czy może pomiędzy posiłkami. Byleby łyknąć tabletkę. A żywność i sposób odżywiania odgrywa bardzo ważną rolę w procesie farmakoterapii, warto więc znać podstawowe zasady dotyczące przyjmowania leków, aby zapewnić skuteczność ich działania, a przede wszystkim nie zaszkodzić sobie. Wiele poważnych powikłań związanych jest z niekorzystnym działaniem żywności na wchłanianie, metabolizm i wydalanie leków z organizmu. To jakie leki bierzemy razem, co spożywamy i pijemy podczas ich brania może zaburzać proces leczenia i prowadzić do różnych powikłań. Ryzyko wzrasta w szczególności u osób starszych, które wraz z wiekiem często przyjmują coraz więcej leków.

Interakcje leków między sobą i z żywnością

Na początku jeszcze kilka słów wyjaśnienia, czym jest interakcja? Jest to zjawisko polegające na wzajemnym oddziaływaniu podanych równocześnie kilku leków, w wyniku którego dochodzi do zmiany końcowego efektu działania jednego z nich. Dotyczy to też oddziaływania między żywnością a lekami. Częstość i moc takich interakcji zależy od wielu czynników jak np. rodzaj leku, jego cechy, ilość, a także wiek, płeć, waga, choroby pacjenta itp. Dodatkowo interakcje te mogą mieć działanie synergistyczne (wzajemne potęgowanie działania) lub antagonistyczne (hamowanie działania jednego leku przez drugi) i wywoływać skutek pozytywny lub negatywny. Tutaj bardziej skupimy się na tych drugich.

Podstawowe zasady przyjmowania leków:

1. Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniem lekarza, ulotką informacyjną lub informacjami udzielonymi przez farmaceutę. Jeśli na ulotce nie ma żadnej informacji, co do pory przyjmowania leków, to nie należy przyjmować leku tuż przed lub w trakcie posiłku. Może to obniżyć działanie leku.
2. Leki należy popijać wodą. Nie wolno popijać leków kawą, herbatą czy napojami energetyzującymi ze względu na różne występujące w nich związki. Herbata i zawarte w niej taniny zmniejszają wchłanianie żelaza i preparatów z nim nawet o 50-70%. Woda też nie może być gorąca, ponieważ wysoka temperatura może zmniejszyć skuteczność branego leku.
3. Leków przeczyszczających nie należy popijać mlekiem. Mleko prowadzi do rozpuszczenia otoczki leków w żołądku, uwolnienia substancji czynnych, które silnie drażnią żołądek i powodują bóle brzucha oraz nudności.
4. Nie można spożywać leków równocześnie z napojami alkoholowymi. Wypicie alkoholu przy spożyciu leku, skutkuje zwiększeniem poziomu leku we krwi. Natomiast przewlekłe nadużywanie alkoholu powoduje osłabienie działania leku i może powodować przekształcenie go w toksyczne metabolity, które uszkadzają wątrobę lub inne narządy. Także suplementacja witaminy A, która w niewielkich dawkach nie wywołuje efektów niepożądanych, u osób nadużywających alkoholu może powodować uszkodzenia wątroby. Nadmierne spożywanie alkoholu przy spożywaniu leków prowadzi do wydłużenia i wzmocnienia toksycznego działania etanolu na organizm. Dodatkowo duże i częste spożywanie alkoholu prowadzi do zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, witamin i składników mineralnych. Dotyczy to witamin z grupy B, a zwłaszcza witaminy B1, której niedobór prowadzi do porażenia nerwowo-mięśniowego, a w bardzo skrajnych przypadkach do zespołu Wernickiego-Kossawkowa. Natomiast łączenie alkoholu z NLPZ może negatywnie wpływać na błonę śluzową żołądka.
5. Soki i owoce cytrusowe mogą utrudniać wchłanianie niektórych leków i antybiotyków. Wpływ na metabolizm leków mają głównie: pomelo, pomarańcza, grejpfrut, limetka, sweetie.
6. Nie wolno popijać leków sokiem z grejpfruta lub jednocześnie jeść ten owoc. Związki z grejpfruta blokują metabolizm wielu leków, przez co zwiększają wzrost ich stężenia we krwi i mogą wywołać wiele działań niepożądanych. Za wzrost stężenia niektórych leków we krwi odpowiedzialne są zawarte w soku grejpfrutowym flawonoidy (kampferol, naringenina, kwercetyna) i furanokumaryny (6,7 dihydroksybergamottyna, bergapten), które są metabolizowane przez odpowiednią rodzinę enzymów cytochromu P-450. Popicie leku sokiem grejpfrutowym prowadzi do „niewydolności” czynnościowej grupy enzymów CYP3A i lek nie może być metabolizowany, co powoduje wzrost jego stężenia we krwi. W przypadku brania leków na nadciśnienie może to być nadmierny spadek ciśnienia tętniczego i osłabienie akcji serca. Z kolei połączenie grejpfruta i leków uspokajających może doprowadzić do depresji krążeniowo-oddechowej. Natomiast połączenie leków histaminowych i soku grejpfrutowego stwarza ryzyko wzrostu tych leków we krwi i groźnych komorowych zaburzeń rytmu serca. Skutkiem zaś łączenia grejpfruta i statyn jest występowanie biegunki, miopatii, senności, zaburzenia ostrości widzenia. Najlepiej zachować co najmniej 4h odstępu pomiędzy spożyciem grejpfruta lub soku a zażyciem leku.
7. Sok żurawinowy oraz inne produkty z żurawiny mogą powodować obniżenie we krwi leków przeciwzakrzepowych, co może skutkować nadmiernym obniżeniem krzepliwości krwi.
8. Związki występujące w takich przyprawach, jak pieprz czy papryka mogą nasilać działanie niektórych leków.
9. Związki zawarte w warzywach kapustnych mogą zmniejszać efekt leczniczy.
10. Kofeina wchodzi w wiele interakcji z różnymi lekami, co może powodować nadmierne działanie leków i pobudzenie układu nerwowego.
11. Przy zażywaniu witaminy H należy unikać jednoczesnego spożywania surowego białka jaja, które zawiera składnik wiążący biotynę i obniża jej wchłanianie. W wyniku tego skuteczność leczenia zostanie obniżona. Ugotowane jajko już nie ma takich właściwości.
12. Allicyna z czosnku zmniejsza agregację płytek krwi, wydłuża czas krzepnięcia oraz aktywuje fibrynolizę, czyli rozpuszczanie skrzepu. Stosowanie czosnku lub preparatów z allicyną z lekami przeciwagregacyjnymi lub przeciwzakrzepowymi może zwiększyć ryzyko krwawienia.
13. Błonnik z pożywienia może wiązać leki i osłabiać ich działanie. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku leków przyjmowanych na niewydolność krążenia i zaburzenia rytmu serca. Obniżenie działania takich leków może doprowadzić do zaostrzenia niewydolności, arytmii czy powikłań zatorowych. Błonnik obniża także działanie leków przeciwdepresyjnych i hormonów tarczycy.
14. Duża ilość węglowodanów w diecie obniża działanie paracetamolu.
15. Pokarmy wysokobiałkowe zmniejszają wchłanianie leków, zw względu na zwolniony proces opróżniania żołądka.
16. Duża ilość tłuszczów w diecie zwiększa wchłanianie leków rozpuszczalnych w tłuszczach., czyli np. psychotropowych, przeciwdepresyjnych, przeciwgrzybiczych, przeciwpasożytniczych czy obniżających ciśnienie. Powoduje to wzmocnione działanie tych leków. Tłuste posiłki nasilają wchłanianie beta-blokerów, a spowalniają wchłanianie kaptoprilu.
17. Leki przeciwbiegunkowe takie jak np. smecta należy przyjmować ok. 2h przed przyjęciem innych leków lub 2h po ich przyjęciu, ponieważ absorbują one inne leki.
18. Produkty spożywcze lub leki zawierające dużą ilość wapnia nie powinny być spożywane łącznie z antybiotykami (głównie z grupy tetracykiln i fluorochinolonów), ze względu na tworzenie nierozpuszczalnych połączeń osłabiających działanie leku. Wapń może obniżyć stężenie antybiotyku we krwi nawet o 50%. Tak samo preparaty i produkty zawierające żelazo powinny być podawane w możliwie najdłuższym odstępie czasu od tego rodzaju antybiotyków.
19. Przy braniu antybiotyku i probiotyku należy zachować min. 1h odstępu, aby antybiotyk nie zniszczył probiotyku. Jednak na rynku obecne są już i probiotyki, które można zażywać razem z antybiotykiem. W tej kwestii należy zawsze dokładnie przeczytać ulotkę informacyjną.
20. Sery dojrzewające, niektóre wędliny, ryby marynowane, solone i wędzone, banany, awokado, czekolada, bób, niektóre wina i likiery oraz suplementy z drożdży zawierają tyraminę. Wiele leków może wchodzić w reakcje z tyraminą. Organizm człowieka posiada monoaminooksydazę, czyli enzym odpowiedzialny za rozkład tyraminy, ale jeśli stosuje się jednocześnie leki blokujące ten enzym (np. przeciwdepresyjne, przeciwgruźlicze) i spożywa produkty bogate w tyraminę jej poziom może nadmiernie wzrastać. Skutkiem tego może być wzrost ciśnienia, bóle głowy, kołatanie serca, krwawienie śródczaszkowe, a nawet śmierć.
21. Leki stosowane w nadciśnieniu, jak np. diuretyki oszczędzające potas czy inhibitory konwertazy angiotensyny prowadzą do zwiększenia ilości potasu we krwi. Jednoczesne stosowanie substytutów soli kuchennej zawierających sole potasu czy bez wiedzy lekarza suplementów potasu może prowadzić do groźnych dla zdrowia skutków niepożądanych: zaburzenia rytmu serca, senności, osłabienia mięśni, wystąpienie bloku i zatrzymanie akcji serca.
22. Równoczesne stosowanie leków moczopędnych i środków zawierających gliceryzynę prowadzi do zwiększonego wydalania jonów potasu, co skutkuje wzrostem ciśnienia, powstawaniem obrzęków, osłabieniem, bolesnymi skurczami mięśni czy zaburzeniami rytmu serca. Gliceryzyna jest składnikiem lukrecji oraz jest stosowana w cukiernictwie i browarnictwie.
23. Nie należy łączyć leków przeciwdepresyjnych z dziurawcem zwyczajnym (napar, tabletki). Skutkować to może drgawkami, drżeniem rąk, przyspieszonym biciem serca czy halucynacjami. Dziurawiec obniża stężenie we krwi leków antykoncepcyjnych, przeciwzakrzepowych, niektórych przeciwpadaczkowych i hamujących kaszel, co może obniżać skuteczność leczenia. Dodatkowo stosowanie dziurawca łącznie z lekami zapisywanymi po przeszczepach prowadzi do obniżenia ich poziomu we krwi, co może powodować ryzyko odrzucenia przeszczepu.
24. Kwas acetylosalicylowy (aspiryna), który jest używany jako lek przeciwgorączkowy, przeciwbólowy i przeciwzapalny, hamuje wchłanianie witaminy C. Dodatkowo nie powinien on być spożywany razem z alkoholem, kawą i ostrymi przyprawami, ponieważ może drażnić żołądek. Ponadto aspiryna może wpływać na wzrost alkoholu we krwi.
25. Przeciwbólowy i przeciwgorączkowy lek paracetamol nie powinien być stosowany w ilości powyżej 4g/dobę. Prowadzić to może do uszkodzenia nerek i wątroby, zwłaszcza u osób nadużywających alkoholu.
26. Witamina E w połączeniu z lekami przeciwzakrzepowymi może wywołać powikłania krwotoczne, które są wynikiem spotęgowanego działania obu preparatów.
27. Ludzie przyjmujący leki przeciwzakrzepowe (wafaryna, acenokumarol) powinny spożywać pokarmy o względnie stałej ilości witaminy K i unikać jej nadmiernych ilości, ponieważ ma ona działanie przeciwkrwotoczne. Nieprzestrzeganie tych zaleceń może skutkować zmniejszeniem działania leku, braku jego skuteczności oraz utrudnieniem dobrania odpowiedniej dawki. Leki przeciwzakrzepowe oddziaływają antagonistycznie z witaminą K. Dodatkowo przyjmując leki przeciwzakrzepowe nie powinni przyjmować preparatów z miłorzębem, a w przypadku planowanych zabiegów, operacji powinno się go min. tydzień wcześniej odstawić i poinformować o tym lekarza ze względu na możliwe krwawienia.
28. W przypadku brania leków podjęzykowo należy unikać jedzenia, picia i rozmowy. Skuteczność tego sposobu przyjmowania leków obniża także nałogowe palenie papierosów, ponieważ powoduje zwężenie naczyń krwionośnych i ograniczoną absorpcję substancji aktywnych. Nie poleca się też tej formy suplementacji w przypadku owrzodzeń jamy ustnej.
29. Miłorząb nasila działanie enzymów wątrobowych odpowiedzialnych za działanie oemprazolu, czyli leku na zgagę, refluks i chorobę wrzodową. Stosowanie ich w jednym czasie obniża aktywność oemprazolu.
30. Preparaty żelaza, wapnia, ale także i magnezu oraz pokarmy w nie bogate obniżają wchłanianie i zmniejszają aktywność hormonów tarczycy. Letrox/Euthyrox powinny być zażywane na czczo, 1-2h przed pierwszym posiłkiem lub na noc 3h po ostatnim posiłku. Tak samo należy uważać pokarmy wysokobłonnikowe. Więcej na ten temat w tym artykule.
31. Niebezpieczne może być nadmierne spożywanie lukrecji przez osoby, które zażywają leki moczopędne z grupy diuretyków pętlowych(np. Furosemid), zwiększających podobnie jak lukrecja wydalanie jonów potasowych przez nerki. W skutek tego u niektórych może dojść do istotnego zubożenia organizmu w potas, co może być przyczyną osłabienia, bolesnych skurczów mięśni, porażeń, zaburzeń przewodzenia i rytmu serca, a nawet zatrzymanie krążenia.

Jak widać ogromny wpływ na działanie, przyswajanie i wchłanianie leków mają inne leki i żywność, którą spożywamy. Dodatkowo można zauważyć, że znaczna grupa leków może powodować niedobór witamin i składników mineralnych w organizmie. Warto o tych wszystkich zasadach i informacjach pamiętać, zwłaszcza jeśli musimy stosować jakieś leki codziennie lub bardzo często. I stosujmy się do zaleceń specjalistów. Nie leczmy się sami. Zawsze będąc u lekarza pytajmy o interakcje i mówmy, jakie leki już bierzemy. Pytajmy, jak i kiedy brać leki oraz czytajmy dołączone do nich ulotki.

Umów się na konsultację ze mną

Jeśli masz różne problemy zdrowotne, zaburzenia gospodarki cukrowej, hormonalnej, pogorszone samopoczucie, czujesz, że potrzebujesz pomocy i wsparcia, możesz umówić się na wstępną konsultację ze mną. Razem dokładnie przeanalizujemy Twoją sytuację zdrowotną, objawy i samopoczucie. Wspólnie znajdziemy przyczyny problemów, ustalimy, co warto zrobić, w którą stronę iść. Wprowadzimy odpowiednie działania.

Bibliografia:
1. Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T.: „Kompedium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu”
2. Jarosz M., Dzieniszewski J.: „Interakcje leków z żywnością i alkoholem”
3. Jarosz M., Dzieniszewski J.: „Interakcje między żywnością a lekami. 1. Zaburzenia wchłaniania”
4. Jarosz M., Dzieniszewski J.: „Interakcje między żywnością a lekami. 1. Zaburzenia metabolizmu leków i działania synergistyczne”
5. Korzeniowski K., Jabłecka A., „Interakcje leków z pożywaniem”
6. Orzechowska-Juzwenko K., Wiela-Hojeńska A,: „Koliniczne znaczenie monitorowania niepożądanych interakcji leków z żywnością”
7. Sobotta Ł., Suliburska J.M.: „INterakcje lek – żywność”
8. Trąbka-Kostka E., Woroń J.: „Interakcje leków w praktyce klinicznej”
9. Zachwieja Z., „Leki i pożywienie – interakcje”