Ostatnio coraz częściej mówi się o roli probiotyków w odchudzaniu. Ile w tym jest prawdy? Czy faktycznie tak jest, że jak łykniemy probiotyk to kilogramy zaczną spadać? Jaki związek mają bakterie jelitowe z nadwagą i otyłością? Czy probiotyki pomagają w odchudzaniu? W tym wpisie postaram się odpowiedzieć na wszystkie te pytania.
Mikroflora jelitowa odgrywa bardzo ważną rolę w naszym organizmie i pozwala na utrzymanie prawidłowej homeostazy. Obecne w przewodzie pokarmowym bakterie jelitowe biorą udział w regulacji wiele procesów. Można tu zaliczyć:
1. Ochronę organizmu przed patogenami.
2. Regulację procesów trawienia i wchłaniania.
3. Utrzymanie odpowiedniego pH w jelitach.
4. Produkcję witamin z grupy B i witaminy K.
5. Wchłanianiu elektrolitów i soli mineralnych.
6. Rozkładanie błonnika pokarmowego, którego organizm nie może strawić i przekształcanie go w potrzebne dla organizmu krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, jak np. maślan.
7. Prawidłowe pozyskiwanie energii z pożywienia.
8. Regulację procesów energetycznych.
9. Metabolizm kwasów żółciowych.
10. Prawidłową perystaltykę jelit – wsparcie ruchów robaczkowych.
11. Hamowanie stanu zapalnego.
12. Stymulację produkcji śluzu i uszczelnianie bariery jelitowej.
13. Rozkładanie obecnych w pożywieniu toksyn i kancerogenów.
14. Syntezę mikroelementów.
15. Metabolizm leków.
W badaniach naukowych mikroflorę jelitową wskazuje się także, jako jeden z potencjalnych czynników przyczyniających się do chorób metabolicznych, w tym otyłości. Z tego względu bakterie jelitowe odgrywają istotną rolę w profilaktyce i leczeniu wielu chorób, w tym też mogą mieć wpływ na regulację masy ciała.
Wykazano, że ludzie otyli mają inne proporcje bakterii jelitowych w porównaniu z osobami szczupłymi. Osoby otyłe charakteryzują się większą ilością bakterii Firmicutes i Actinobacteria, a mniejszą ilością bakterii Bacteroidetes. Zaobserwowano także, że zmniejszenie masy ciała spowodowało wzrost ilości Bacteroidetes nawet o 20%, a zmniejszenie ilości Firmicutes o ok. 10%. Różnica między ilością Firmicutes a Becterioides może wpływać na przepuszczalność jelitową, zwiększać wchłanianie endotoksyny LPS i prowadzić do powstawania stanów zapalnych. Dodatkowo otyłość była skorelowana ze zmniejszoną różnorodnością bakteryjną i zmienioną ekspresją genów bakteryjnych. Te różnice są związane również z większą zdolnością do pozyskiwania energii z pożywienia i większym stanem zapalnym. Może to ułatwiać pozyskiwanie dodatkowych kalorii z trawionego pożywienia, a tym samym przyrost tkanki tłuszczowej. Badania pokazują, że większa ilość bakterii Firmicutes i Actinobacteria była związana z opornością na insulinę, zwiększonym przyrostem masy ciała i innymi chorobami towarzyszącymi zespołowi metabolicznemu. Z kolei redukcja masy ciała wiązała się z proporcjonalnym do liczby utraconych kilogramów wzrostem liczby bakterii Bacteroidetes. Mechanizmy leżące u podstaw tej regulacji są nadal niejasne, ale dają jakąś wskazówkę w leczeniu otyłości i cukrzycy typu II.
Przeprowadzono badania na myszach ze sterylnym przewodem pokarmowym tzw. myszy „germ-free”. Przeszczepiono im bakterie jelitowe od myszy z nadmierną masą ciała lub od myszy o prawidłowej masie ciała. Obie grupy stosowały taką sama dietę. Stwierdzono, że myszy z mikroflorą jelitową przeszczepioną od myszy otyłych także stały się otyłe. Pozyskiwały one więcej kalorii z pożywienia i wykazywały znacznie większy przyrost tkanki tłuszczowej niż myszy, które otrzymały bakterie od szczupłych i zdrowych osobników. Pokazało to istnienie związku pomiędzy mikroflorą jelitową a otyłością. Obserwacje osób w tej samej populacji, które mimo stosowania podobnej diety były bardziej lub mniej narażone na przyrost masy ciała i rozwój zaburzeń metabolicznych, skłoniły do przyjrzenia się również związkowi mikrobioty jelitowej z powstawaniem i pochodzeniem otyłości.
Słowo „probiotyk” wywodzi się z języka greckiego od słów „pro bios”, co w tłumaczeniu na język polski oznacza „dla życia”. Nazwa ta wskazuje, więc na korzystny wpływ probiotyków na nasze zdrowie i życie. Potwierdza to aktualna definicja FAO i WHO, która określa probiotyki jako żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny efekt zdrowotny. I ważna jest tutaj żywotność tych bakterii oraz korzystny efekt zdrowotny przy zastosowaniu ich w odpowiedniej ilości. Źródłem probiotyków mogą być produkty lecznicze, suplementy diety, żywność funkcjonalna i fermentowane produkty mleczne takie jak jogurty, kefiry czy mleko acidofilne. W tym artykule skupimy się na probiotykach jako lekach i suplementach.
Probiotyki już od dawna z dużą skutecznością są stosowane są w leczeniu biegunek, zaparć, stanów zapalnych jelit, a przeprowadzone w ostatnich latach badania potwierdzają ich działanie przeciwzapalne, korzystny wpływ na redukcję stresu oksydacyjnego oraz gospodarkę węglowodanową. Dodatkowo duże znaczenie ma stymulacja wydzielania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas masłowy w okrężnicy i zwiększone wydzielanie inkretyny. Ponadto uważa się, że przeciwutleniające, przeciwzapalne i immunomodulujące działanie probiotyków jest zaangażowane w mechanizm zapobiegający postępowi cukrzycy.
Jest to sól sodowa kwasu masłowego, czyli związek będący źródłem kwasu masłowego. Kwas masłowy jest kwasem nasyconym zaliczanym do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). Ma działanie przeciwzapalne, wspiera prawidłową florę bakteryjną jelit i regeneruje jej błonę śluzową, zwiększa wchłanianie mikroelementów. Jest to kluczowy materiał energetyczny dla komórek nabłonka jelita cienkiego i grubego. Powstaje naturalnie w jelitach, ale w skutek różnego rodzaju zaburzeń jego produkcja może być niewystarczająca. W takich sytuacjach pomaga zwiększenie ilości błonnika w diecie, jednak nie zawsze jest to możliwe, w zależności od rodzaju problemu. Wtedy często zaleca się suplementację maślanu.
Badania pokazują, że różne rodzaje i szczepy bakterii mogą mieć wpływ na regulację gospodarki węglowodanowej organizmu i masy ciała. Można tu wyróżnić:
Szczep probiotyczny izolowany z ludzkiego mleka matki. W badaniach wykazywano, że pomagał zmniejszyć otyłość brzuszną, masę ciała oraz obwód talii i bioder. Tłuszcz zgromadzony wokół brzucha zmniejszył się o 8,5%. Dodatkowo obniżał poziom glukozy w cukrzycy typu II. Podanie L. gasseri BNR17 zmniejszyło masę ciała i masę tkanki tłuszczowej niezależnie od podanej dawki. Dodatkowo obniżał poziom leptyny i insuliny w surowicy, stężenie glukozy we krwi na czczo i po posiłku oraz poprawiał tolerancję glukozy po podaniu doustnym. Niektóre odkrycia sugerują, że codzienne spożywanie BNR17 może przyczynić się do zmniejszenia trzewnej masy tłuszczowej u osób dorosłych otyłych.
Wykazano, że Lactobacillus gasseri SBT2055 poprawia integralność jelit, zapobiega otyłości brzusznej, a także zmniejszał wchłanianie lipidów i zwiększał wydalanie tłuszczu wraz z kałem. Wyniki sugerują, że ten rodzaj bakterii ma prawdopodobnie zdolność tłumienia aktywności lipazy trzustkowej. Spożycie LG2055 spowodowało znaczące zmniejszenie masy ciała i tkanki tłuszczowej, przy obniżonym poziomie zawartości trójglicerydów w wątrobie. Zapobiegał również przyrostowi masy ciała, gromadzeniu tłuszczu i prozapalnej ekspresji genów w tkance tłuszczowej.
Kombinacja tych dwóch szczepów bakteryjnych może zmniejszać otyłość. W badaniach były podawane z ekstraktem z cynamonu. Indukowane dietą otyłe myszy leczone tymi probiotykami wykazywały zmniejszony przyrost masy ciała i nagromadzenie tłuszczu. Stwierdzono także zmniejszenie stężenia cholesterolu zarówno w osoczu, jak i w wątrobie, oraz zawartości triglicerydów u myszy otyłych. Lactibacillus plantarum zmniejszał także poziom glukozy na czczo u kobiet w okresie menopauzy.
W badaniach na myszach podawanie wpłynęło na zmniejszenie magazynowanie tłuszczu i mniejszy poziom tkanki tłuszczowej.
Pomaga w zmniejszeniu insulinooporności i otłuszczeniu wątroby.
W badaniach szczep ten poprawiał doustną tolerancję glukozy i wrażliwość na insulinę, a także zmniejszał poziom insuliny na czczo i wartość HOMA-IR. Stwierdzono, że przyczynia się do poprawy kontroli glikemii w dłuższym okresie czasu, na co wskazuje obniżone stężenie HbA1c. Poza tym podawaniu L. casei towarzyszył obniżony poziom LDL i podwyższony poziom HDL.
Suplementacja Lactobacillus rhamnosus CGMCC1.3724 pomagała otyłym kobietom osiągnąć trwałą utratę wagi, nawet o 50% większą w porównaniu do placebo. Natomiast nie zanotowano tego u otyłych mężczyzn.
Zmniejsza powstawanie tkanki tłuszczowej w wątrobie, obniża poziom insuliny i poprawia wrażliwość insulinową u myszy. Pomaga w zmniejszaniu stanu zapalnego.
Zmniejsza przyrost masy ciała i nagromadzenie tłuszczu trzewnego, a także poprawia poziom cholesterolu i wrażliwość insulinową u myszy.
Są głównymi elementami mikroflory jelitowej, dlatego warto znać wpływ probiotyków na związek między mikroflorą jelitową a otyłością i chorobami z nią związanymi. Stosowanie probiotyków zawierających Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium lactis u myszy otyłych z mutacją genetyczną lub z otyłością spowodowaną dietą spowodowało zmniejszenie poboru pokarmu, redukcję stanu zapalnego i zahamowanie insulinooporności. Przyjmowanie probiotyków moduluje mikroflorę jelitową, co prowadzi do zmniejszenia stanu zapalnego w organizmie. W konsekwencji poprawia się insulinowrażliwość oraz gospodarka węglowodanowa i lipidowa.
W badaniach wykazano, że probiotyk VLS#, który zawierał szczepy bakterii Bifidobacterium breve, B. longum, B. infantis, Lactobacillus acidophilus, L. plantarum, L. paracasei, L. bulgaricus i Streptococcus thermophilus zmniejszał łaknienie wśród badanych zwierząt, skorelowane z wydzielaniem AgRP oraz neuropeptydu Y w podwzgórzu. Miało to również związek z wydzielaniem leptyny. U myszy „germ-free” wykazano również, że niższe stężenia leptyny, cholecystokininy oraz innych hormonów głodu i sytości, które wpływają na pobieranie pokarmu i oddziaływanie na sygnalizację nerwową nerwu błędnego.
Modulacja mikroflory za pomocą probiotyków może korzystnie wpływać na przemianę materii. Niektóre probiotyki mogą przynosić pozytywne efekty w zmniejszaniu otyłości poprzez regulację metabolizmu lipidów i glukozy, zmniejszanie wielkość adipocytów i regulację leptyny. Mogą zmniejszyć uczucie głodu poprzez pobudzanie wydzielania hormonu GLP–1, który reguluje poziom glukozy we krwi po zjedzeniu posiłku. Dodatkowo mogą ograniczać wchłanianie kwasów tłuszczowych jednocześnie zwiększając ich wydalanie z kałem. Poprawiają także perystaltykę jelit, co sprzyja regularnym wypróżnianiom. Jednak trzeba tu zwrócić uwagę na zasady przyjmowania probiotyków, a kwestię przeżywalności i stabilności probiotyków w preparatach. To także może wpływać na wyniki kliniczne badań. Efekty zależą od szczepu probiotycznego, gospodarza, a także specyficznych cech gospodarza, takich jak wiek i wyjściowy stan odżywienia
Nie jesteśmy otyli, dlatego że mamy „nieodpowiednią” ilość lub rodzaj bakterii jelitowych. Skład mikroflory jelitowej jest kształtowany przez wiele różnych czynników, zaczynając już od sposobu naszego urodzenia (naturalnie czy przez cesarskie cięcie) oraz karmienia (mlekiem matki czy mieszanką modyfikowaną). Negatywny wpływ bakterie jelitowe ma antybiotykoterapia, infekcje wirusowe i bakteryjne, nadmierny, przewlekły stres, nadmierna aktywność fizyczna i oczywiście nieodpowiednie odżywianie. To przede wszystkim nasza zła dieta doprowadza do tego, że skład mikroflory jelitowej zostaje zaburzony i powstaje dysbioza jelitowa. Zostaje zaburzona homeostaza organizmu i to przyczynia się do powstania wielu chorób, schorzeń, w tym problemów z masą ciała. Z tego względu zadbanie o prawidłowe odżywianie i bakterie jelitowe może poprawić pracę przewodu pokarmowego, usprawnić trawienie i wchłanianie, a tym samym przyczynić się również do zmniejszenia masy ciała. To, co wiemy na pewno, to podstawową przyczyną otyłości jest dodatni bilans energetyczny, czyli prościej mówiąc jemy więcej niż wydatkujemy. A to co pomaga w redukcji zbędnych kilogramów i redukcji tkanki tłuszczowej, to odpowiednio dobrana dieta na ujemnym bilansie kalorycznym, złożona z wartościowych i odżywczych produktów. A zadbanie o mikroflorę jelitową i stosowanie dobrej jakości probiotyków może stanowić pewnego rodzaju wsparcie i warto to mieć na uwadze.
Informacje zawarte w tym artykule warto na razie potraktować bardziej jako ciekawostkę. Podstawą są głównie na razie wyniki badań eksperymentalnych prowadzonych na myszach, ale jest coraz więcej doniesień o prowadzeniu badań u ludzi. Optymistyczne wydają się także coraz bardziej zaawansowane próby transplantacji mikroflory. Trzeba jednak jeszcze na to wszystko czasu i wielu kolejnych badań.
Jeśli masz różne problemy zdrowotne, zaburzenia gospodarki cukrowej, hormonalnej, pogorszone samopoczucie, czujesz, że potrzebujesz pomocy i wsparcia, możesz umówić się na wstępną konsultację ze mną. Razem dokładnie przeanalizujemy Twoją sytuację zdrowotną, objawy i samopoczucie. Wspólnie znajdziemy przyczyny problemów, ustalimy, co warto zrobić, w którą stronę iść. Wprowadzimy odpowiednie działania.
Nazywam się Marta. Jestem dietetykiem i psychodietetykiem. Jako dietetyk specjalizuję się w pracy z kobietami z różnego rodzaju problemami hormonalnymi, jak np. zaburzenia miesiączkowania, problemy z płodnością, PCOS, niedoczynność tarczycy, Hashimoto, insulinooporność, problemy z nadwagą i otyłością. Jako psychodietetyk naprawiam relację z jedzeniem i własnym ciałem. Pracuję z kobietami, które zmagają się z kompulsywnym objadaniem, zajadaniem emocji, stresu, objadaniem słodyczami.
Udało Ci się połączyć ze mną przez sieci społecznościowe?
Wszystkie treści zamieszczane na tym blogu służą celom wyłącznie edukacyjnym i nie zastąpią profesjonalnej porady lekarskiej. Autorka nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystywania informacji zawartych na stronie. Treści na blogu są moją pracą autorską. Zabraniam kopiowania ich w całości i we fragmentach bez odpowiedniej zgody i podania źródła. Na podstawie Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83).
